Bijen versus wespen: Een verhaal van werksters, vleesballen, bijenspuug en junkies!

Dat er de voorbije zomer enorm veel wespen zijn en waren, is een open deur intrappen en er kwamen dan ook tal van vragen hierover. Gaande van hoe het komt dat er zoveel wespen zijn, tot of die wespen wel een nut hebben en wat het verschil is tussen wespen en bijen.

Hierbij dan ook de lang verwachte blog over wespen en bijen, waarbij we ons wel beperken tot de voornaamste verschillen. Er is immers veel, heel veel te vertellen over zowel wespen als bijen. Zoveel dat we er gemakkelijk een boek kunnen over schrijven, maar dat is niet de bedoeling.

Merk op: we hebben het hier over de gewone honingbijen en de “gewone” wespen. Niet over solitair levende bijen of wespen, dat is weer een ander verhaal voor een andere keer.

• Bijen leven jaar in jaar uit in kolonieverband, wespen enkel in de zomer.

Ja, dat lees je goed.

Een bijenkoningin leeft jaar in jaar uit, seizoen na seizoen met haar volk. Een koningin kan ongeveer vier tot vijf jaar oud worden, daarna is het tijd voor een wissel van de wacht, maar ook dat is een ander verhaal …

Er zijn daarbij winter- en zomerbijen. De winterbijen zijn minder in aantal en worden in de zomer geboren. Met deze winterbijen gaat het hele nest tijdens de winter in een soort rustpauze, maar geen echte winterslaap. De bijen gaan allemaal dicht bij elkaar zitten om elkaar warm te houden en gaan als het ware in een soort ‘bal’ in hun bijenkast de winter doormaken. Na de winter gaan de winterbijen weer uitvliegen en zoeken nectar en stuifmeel om de kolonie weer op gang te trekken. Deze winterbijen leven relatief lang. Ze kunnen gemakkelijk zes maanden oud worden.

In het voorjaar worden dan de zomerbijen weer geboren. Die leven minder lang want ze hebben een zeer druk bestaan. Ze leven dan ook maar drie tot vijf weken en werken zich eigenlijk letterlijk dood gedurende hun korte leven. Er worden dan ook continu nieuwe bijen geboren, anders zou het volk snel uitsterven. Er is trouwens uiterlijk geen verschil tussen winter- en zomerbijen te zien. Ze zien er net hetzelfde uit.

Bij wespen gaat dat helemaal anders! Daar is geen overwinterend volk te vinden. In de zomer vliegen jonge wespenkoninginnen uit. Zij paren dan met de mannetjes en zoeken dan een plek om helemaal alleen te overwinteren. Dikwijls is dat op een zolder, een tuinhuis of in een houtmijt. Ze gaan daar in diapauze, een soort ruststand waarin ze de winter doorkomen en wachten op de eerste warmte om weer actief te worden. Als je met hout verwarmt, kan het dus best gebeuren dat je midden in de winter een wesp in de woonkamer aantreft. Dat is dan met 100% zekerheid een koningin die overwinterde in de houtblokken die binnen gehaald werden en in de warmte van de woonkamer ontwaakte.

In het voorjaar gaat die koningin op zoek naar een geschikte nestplaats en begint helemaal alleen aan het opbouwen van een nieuwe kolonie. Als haar dat lukt en de eerste werksters worden geboren, kunnen die al haar taken overnemen en kan de kolonie snel beginnen groeien tot ook deze koningin “op” is tegen het eind van de zomer en samen met het hele nest sterft.

• Bijen zijn anders gebouwd dan wespen en zien er anders uit.

Wespen zijn geel-zwart gekleurd, bijen zijn bruin. Dat geel-zwarte betekent op zich al een ferme waarschuwing: ik ben een gevaarlijk insect, laat mij met rust!

Bijen zijn ook veel hariger dan wespen die een erg glad uiterlijk hebben. Dit komt hen beide van pas: bijen verzamelen stuifmeel en dat blijft gemakkelijker plakken in hun “pels” (ze zijn ook aan hun pootjes speciaal uitgerust om stuifmeel te verzamelen). Wespen zijn gladder en dat komt hen ook van pas want ze moeten snel op insecten kunnen jagen.

Wespen hebben ook een smallere taille dan bijen (vandaar de uitdrukking: een wespentaille hebben).

• Wespen zijn de eerste papiermakers ter wereld geweest, bijen maken was.

Ja, het papier is zeker niet uitgevonden door de Egyptenaren, maar waarschijnlijk door wespen. Je hebt zeker al wespen gezien die op je tuinmeubels of ander tuinhout hout aan het afschrapen zijn. Ze schrapen dat hout af en kauwen het vervolgens tot een vloeibare papier-maché vermengd met water (daarom komen ze ook water uit je tuinvijvertje halen). Dat gebruiken ze dan om hun nest mee te bouwen van … Papier! Dat ziet er dan grijs uit en is opgebouwd uit de arbeid van duizenden werksters die telkens een klein stukje van het nest gebouwd hebben. Als je een nest van dichtbij bekijkt, kan je zelfs kleurschakeringen zien in het materiaal, afhankelijk van of ze gekleurd hout afgeschraapt hebben of niet.

Bijen bouwen hun nest van was! Een bij beschikt over speciale klieren die was uitscheiden en daarmee bouwen ze hun raten op.

• Bijen leggen een wintervoorraad aan, wespen niet.

Aangezien een bijenvolk in zijn geheel overwintert, moet het reserves hebben. Daarom vullen ze hun raten met stuifmeel en honing. Dat dient om de winter door te komen en het nest in het voorjaar alvast al op te starten nog voor de eerste bloemen bloeien. Als de imker die bijen houdt, hun honingvoorraad wegneemt, is het dan ook uiterst cruciaal om de bijen in het najaar suikerwater in de plaats aan te bieden want de bijen hebben dan niet meer de kans om een nieuwe voorraad aan te maken. Er bloeien dan niet voldoende planten meer.

Wespen hebben geen nood aan een voorraad aangezien het nest in het najaar uitsterft en enkel de nieuwe jonge koninginnen de winter doorkomen.

• Wespen voeden hun larven met vlees, bijen niet.

Ja, wespen zijn vleeseters! Bijen niet. Een bijenlarve wordt gevoed met nectar en stuifmeel. De nectar verzamelen zij van bloemen. Die nectar wordt doorgegeven van de ene bij naar de andere en wordt in hun maag langzaam omgezet in honing. Honing is dus eigenlijk niet min of meer dan een product dat ontstaat voor het mengen van nectar en bijenspuug … maar het is verdorie lekker! En gezond! En helend! Maar ook dat is weer een ander verhaal.

Wat veel mensen echter niet weten en wat nochtans hét cruciale punt van wespen is: wespen zijn vleeseters! Ze vangen daarbij ontelbaar veel insecten, bijten de vleugels er af en maken van wat overblijft een ‘vleesbal’ en voeden dat aan hun larven.

Een beetje gemiddeld wespennest kan op het toppunt van haar bestaan in de zomer gemakkelijk tot 60 à 80.000 (!!) insecten per dag wegvangen! Over de hele levensduur van een nest kan dat tot 2 miljoen (2.000.000) insecten zijn!!!

Moet dan de vraag wat het nut van een wesp is nog gesteld worden …?

Ah, ik hoor al de twijfel komen: wat doet die wesp dan in mijn cola of limonade of fruitsap?

Wel: dat antwoord is heel simpel: de larven eten vlees, maar volwassen wespen leven op suiker en die krijgen ze tijdens de groei van het nest van … hun larven! Jawel.

Hoe zit dat dan in elkaar:

• De koningin legt een eitje;
• Dat eitje komt uit en wordt een larve;
• Die larve krijgt de ene vleesbal na de andere (insecten) van de werksters;
• Als beloning krijgt de werkster een suikerdruppel van de larve;
• De werksters vinden dus alle zoetstof die ze nodig hebben in hun nest en zo lang er larven zijn die zoetstof afscheiden, gaan de werksters verder met het vangen van insecten;
• Eind van de zomer is de koningin echter aan het eind van haar Latijn: het nest heeft intussen nieuwe jonge koninginnen en mannetjes voortgebracht en er worden steeds minder nieuwe eitjes gelegd en uiteindelijk geen meer. Er zijn dus geen of onvoldoende larven meer die zoetstof afscheiden;
• Onze ‘junkies’ – want dat zijn het uiteindelijk: aan suiker verslaafde werksters, moeten dus hun zoetstof elders gaan zoeken en ze hebben ook niets anders meer te doen. Het nest geraakt “op”: er is geen uitbreiding meer nodig, papier maken is dus ook niet meer van doen en er zijn geen larven meer te verzorgen. Het enige wat ze nog moeten doen, is hun suikerverslaving stillen en dat doen ze enerzijds vooral op fruit, maar ook aan onze rijk gedekte buitentafels …

• Zowel bijen als wespen steken, maar de ene sneller en meer.

Een bij kan in haar leven maar één keer steken. Daarbij scheurt een stuk van haar achterlijf af wanneer de angel in haar slachtoffer blijft steken, dus kan ze maar één keer steken. Ze zal dit dan ook niet snel doen, enkel bij bedreiging.

Een wesp kan meerdere keren steken en aarzelt dan ook minder om dit te doen, hoewel ze dat ook alleen maar doet als ze zich bedreigd voelt.

Nog enkele tips om wespen weg te houden / een steek te vermijden:

• Wespen houden niet van bepaalde geuren: kruidnagel en citroen bijvoorbeeld. Leg een citroenschijfje op een schaaltje met enkele kruidnagels en de wespen zullen die tafel mijden.
• Vermijd sterke parfums en geparfumeerde zepen als je buiten zit. Wespen communiceren ook met geuren en worden daardoor aangetrokken.
• Sla NOOIT naar een wesp. Het blijft mij verwonderen hoeveel mensen hysterisch reageren op een wesp in de buurt. Een wesp reageert op beweging, dus als je begint te slaan … Valt de wesp je dan toch aan, ga dan niet roepen: zo kan een wesp in je mond vliegen. Blijf kalm en de kans is groot dat de wesp de aanval staakt.
• Ga NOOIT zelf een nest te lijf. Als het nest bij wijze van spreken aan je achterdeur zit, vraag dan de brandweer om het nest te verwijderen. Zit het echter ergens waar het niet stoort, laat het nest dan gewoon zitten: denk aan die 2 miljoen muggen en vliegen die gevangen worden …
• Als je buiten zit te eten, leg dan wat zoetigheig een beetje verder van je tafel, zo lok je wespen daarheen.

Voilà, tot zover ons beknopte (hoewel ..?) verhaal over vleesballen, junkies en bijenspuug. Wil je het allemaal nog eens horen vertellen, dan kan dat: dit verhaal is ook op video te zien via deze link:

Geert